HimalKhabar.com :: A Complete Nepali Political News Portal
हिमालखबर विशेष
महामारीमा स्वास्थ्य क्षेत्र: खेलवाड र अनियमितताको संक्रमण !
महामारीमा स्वास्थ्य क्षेत्र: खेलवाड र अनियमितताको संक्रमण !
रामु सापकोटा
विश्वव्यापी कोरोनाभाइरस संक्रमण महामारीले मुलुकको सार्वजनिक स्वास्थ्यको हविगत मात्र देखाएन, संकटको बेला सरकारको फितलो तयारी र राज्य संयन्त्रमा मौलाएको भ्रष्टाचार समेत उदांगो पारिदियो। 
कोरोनाभाइरसको ‘यल्लो कार्ड’
कोरोनाभाइरसको ‘यल्लो कार्ड’
हाम्रो सोचाइ, शासनशैली, व्यवहार, चरित्र सबैलाई कोभिड—१९ को यो महामारीले ‘यल्लो कार्ड’ देखाइदिएको छ । बाँकी समय संयमित भएर जाने–सकेसम्म गल्ती नै नगरी बाँच्ने वा आफ्नो लहडमा खेलेर स्वयंको सान्दर्र्भिकता गुमाउने, यो सबै हाम्रो जिम्मामा छ ।
महामारीको पाठः मानवीय स्वास्थ्यमा क्षति, वातावरणलाई बरदान !
महामारीको पाठः मानवीय स्वास्थ्यमा क्षति, वातावरणलाई बरदान !
कोभिड–१९ महामारीले विश्व नै आक्रान्त पारे पनि वातावरण सन्तुलनका लागि गर्नुपर्ने कामको पाठ सिकाएको छ । अधिकांश देशमा बन्दाबन्दी लागू भएसँगै कार्बन उत्सर्जन स्वतः घटेको थियो, जुन यसअघि घोषणामै सीमित थियो । 
कस्तो थियो गान्धी–बीपी सम्बन्ध ? 
कस्तो थियो गान्धी–बीपी सम्बन्ध ?  आरम्भमा गान्धीबाट प्रेरित बीपी समयक्रममा गान्धीका आलोचक मात्र होइन, हिंसाबाटै राजनीतिक परिवर्तनको पक्षपाती पनि बने। तर, गान्धीप्रतिको उनको भावनात्मक आकर्षण भने आजीवन रहिरह्यो।
अहिंसाको अर्थ
अहिंसाको अर्थ अहिंसाका प्रतीक मानिने गौतम बुद्धको दर्शनको आलोकमा हेर्ने हो भने महात्मा गान्धीले अहिंसा नभएर ‘हिंसात्मक’ जीवन बाँचे । 
गान्धी बन्न कति गाह्रो
गान्धी बन्न कति गाह्रो एक शताब्दीअघिको भारतीय समाजमा व्याप्त उपनिवेश, अशिक्षा, धर्म र जातिको कट्टरता, लैगिंक र छुवाछुतजस्ता विभेदविरुद्धको संघर्षमा गान्धीको भूमिकामा आशंका र आलोचना गर्नुअघि आज हामीले ति समस्याको समाधानमा के कति उपलब्धी हासिल गर्नसक्यौ त भनि प्रश्न गर्नुपर्ने देखिन्छ । 
गान्धीको अहिंसक अर्थतन्त्रको आलोकमा नेपालका गाउँ
गान्धीको अहिंसक अर्थतन्त्रको आलोकमा नेपालका गाउँ जीविकाको कमजोर आधार, शोषण र विभिन्न विभेदको धक्काले लर्खराएको गाउँको अर्थतन्त्र उकास्न महात्मा गान्धीले परिकल्पना गरेको अहिंसक समाजको सूत्र प्रभावकारी हुन सक्छ।
माफियाराज विरुध्द स्वराज
माफियाराज विरुध्द स्वराज भारतको स्वतन्त्रता र महात्मा गान्धीको निधन यताको सात दशकमा संसारभर अनुसरण गरिएको सत्याग्रहको आवाजलाई राज्य वा सत्ताले गरेको सम्बोधन भने निकै विस्मयकारी देखिन्छ।
के हो ‘गान्धीवादी हिंसा’ ?
के हो ‘गान्धीवादी हिंसा’ ? वर्णाश्रम व्यवस्थाको पक्षपाती, अन्य धर्म र सभ्यताप्रति घृणालगायत सन्दर्भले महात्मा गान्धीको ‘अहिंसात्मक’ दृष्टिकोणमा सन्देह मात्र उत्पन्न हुँदैन, गान्धीवादभित्रको हिंसाको राजनीतिले प्रशस्त विरोधाभास देखाउँछ ।
तुलसीमेहेर श्रेष्ठलाई गान्धीको चिठी
तुलसीमेहेर श्रेष्ठलाई गान्धीको चिठी चर्खाबाट खादी कपडा बुन्ने सीप सिक्न पाटनबाट भारतको गुजरातस्थित गान्धी आश्रम पुगेका तुलसीमेहेर श्रेष्ठले यस अतिरिक्त गान्धी परिवारको विशेष हेरविचार, भातभान्छा र भेटघाटको सहजीकरणको काम समेत गरे । त्यसैले उनलाई धेरैले रामभक्त हनुमानझैं ‘गान्धीभक्त हनुमान’ भनेर सम्मान र स्नेह दिने गर्दथे । 
गान्धी, बीपी र त्यो ऐतिहासिक तस्वीर
गान्धी, बीपी र त्यो ऐतिहासिक तस्वीर राणाशासन ढाल्न ग्रिनेड व्यवस्थापनका क्रममा दिल्ली पुगेका बीपी कोइरालाले गान्धीसँग भेटेको र यो तस्वीर खिचाएको तेस्रो दिनमै उनको हत्या भयो। 
के थिए गान्धी ?
के थिए गान्धी ? सद्भाव र सहिष्णुताका प्रतीक गान्धीको आजको भारतले धर्मान्धतालाई समाप्त पारिरहेको छ या बढाइरहेको छ ? आफूलाई उदार बनाइरहेको छ या अझ कट्टर बनाइरहेको छ ? प्रश्न अहं छ । 
संशोधन मण्डलको भविष्य
संशोधन मण्डलको भविष्य आर्थिक कठिनाइ, राज्यको असहयोग लगायत व्यवधानबीच खोज–अनुसन्धान गर्दै आएको संशोधन मण्डल हाँक्ने दोस्रो पुस्ता नदेखिनु यो संस्थाको निरन्तरता र इतिहास लेखनको क्षेत्रका लागि समस्या हो।
सिनासमा थन्किएको देशको इतिहास 
सिनासमा थन्किएको देशको इतिहास  सरकारी सेवामा प्रवेश गर्दा कुनै पनि व्यक्तिले धर्म खुलाउनुपर्ने अनिवार्य प्रावधान छ। आफ्नो कुलायन धर्म बौद्ध भए पनि धनवज्रले सिनासमा नेपाली इतिहास तथा प्राचीन लिपि विषयमा अनुसन्धान सम्बन्धी विद्वतवृत्ति करारपत्र (१ भदौ २०२७–३२ साउन २०३०)मा ‘हिन्दू’ लेखाएका थिए।
नेपाली इतिहास खोजको दिवस !
नेपाली इतिहास खोजको दिवस ! नेपाली इतिहासको खोजीमा विदेशीको भर पर्नुपर्ने बाध्यताको अन्त्य गर्ने नयराज पन्त–पहलको बिज आजकै दिन रोपिएकाले यो दिनलाई दिवसका रूपमा मनाउनुपर्ने देखिन्छ। 
त्यो प्रार्थना श्लोक र प्रतिज्ञा 
त्यो प्रार्थना श्लोक र प्रतिज्ञा 
काशीनाथ तमोट 
अंग्रेजी भाषाप्रति गहिरो आग्रह राखिएको नयराजगुरु संस्कृत पाठशालाको प्रार्थना श्लोक र प्रतिज्ञा नियाल्ने हो भने पाठशालाबाट दीक्षित अधिकांशले ‘विद्याद्रोह’ गरेका छन् । 
बिर्सिएका विभूतिः धनवज्र बज्राचार्य
बिर्सिएका विभूतिः धनवज्र बज्राचार्य
नयराज गुरुकुलका ज्येष्ठ र सम्भवतः सबैभन्दा अब्बल शिष्य थिए– धनवज्र। तर, जसरी उनी उपचार अभावमा अल्पायुमै बिते, जनमानसमा उनको सम्झना पनि विलुप्त हुँदैछ। 
संशोधन मण्डलको सामर्थ्य र सीमा
संशोधन मण्डलको सामर्थ्य र सीमा
हरेक वर्ष बजेट बनाउँदा प्रभावशाली र निकट व्यक्तिका संघसंस्थालाई छानीछानी पैसा छर्ने तर ज्ञान उत्पादनमा लगानी गर्न पटक्कै आवश्यक नठान्ने नेपाली राज्य–चरित्र रहुञ्जेलसम्म संशोधन मण्डल जस्ता संस्था मृत्युशय्या पुग्नुलाई असामान्य मान्न सकिन्न । 
‘पृथ्वीनारायण शाहबाहेक कुनै राजनीतिज्ञले पनि इतिहासमा अभिरुचि देखाएको थाहा छैन’ 
‘पृथ्वीनारायण शाहबाहेक कुनै राजनीतिज्ञले पनि इतिहासमा अभिरुचि देखाएको थाहा छैन’  श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहबाहेक हाम्रो देशका राजनीतिज्ञहरूमा अरू कसैले इतिहासमा अभिरुचि देखाएको हामीलाई थाहा छैन। अहिले आएर हामीहरूमा इतिहासप्रति जुन अनुरक्ति देखिएको छ, यो पश्चिमा विद्वान्‌हरुको संसर्गबाट नै आएको हो भन्ने कुरामा केही सन्देह छैन।
बौद्धिक परनिर्भरता विरुद्धको पहिलो पाइला
बौद्धिक परनिर्भरता विरुद्धको पहिलो पाइला नयराज पन्तकै शैलीमा अरू क्षेत्रमा पनि काम गरिएको भए नेपाल विद्याका केही हाँगाबिंगाको केन्द्र बन्थ्यो, अहिले जस्तो सबै क्षेत्रमा परमुखापेक्षी हुँदैनथ्यो । 
बीपीका दुई आदर्शः गान्धी र कुमारप्पा
बीपीका दुई आदर्शः गान्धी र कुमारप्पा दक्षिण एशियाका महान विचारक गान्धी, कुमारप्पा र बीपी तिनैले मेशिनलाई होइन मान्छेलाई माया गर्न प्रेरित गरेका छन् तर हामी ठीक उल्टो बाटो हिंडिरहेका छौं। मान्छे ‘मान्छे’ नबनेर या श्रमिक बनेको छ या मालिक। 
बीपीका अन्तिम दिन
बीपीका अन्तिम दिन अनि अलिपछि डाक्टर शशांक (मुन्ना) पनि बाहिर आउनुभयो । भन्नुभयो, “अहिलेसम्म आर्टिफिसियल रेस्पिरेशन दिएर राखेको छ, त्यो झिक्नासाथ रहनुहुन्न । त्यो कतिबेर गरिरहने ? झिकिदिने कि भन्नुहुन्छ डाक्टर साहेबहरू ।” एकछिन घोरिनुहुन्छ चन्द्रशेखरजी, गिरिजाबाबु । 
के थियो बीपीको ‘नेपाली सपना?’
के थियो बीपीको ‘नेपाली सपना?’ नेपाली जनताको जीवनस्तर कम्तीमा मध्यम वर्गको वा प्रधानमन्त्री सरहको नहुन्जेलसम्म बीपी कोइराला ‘नेपाली सपना’को केन्द्रमा रहिरहनेछन्। 
कांग्रेस–कार्यकर्ताका सात ‘खराबी’
कांग्रेस–कार्यकर्ताका सात ‘खराबी’ हाम्रो छैटौं खराबी अध्ययनको ठूलो कमि हुनु हो । हामीले इतिहासका बितेका घटनाहरूका प्रकाशमा वर्तमान राजनीतिको बाटो पनि पहिल्याउनुपर्दछ । हामी त्यसो गर्दैनौं । उदाहरणका लागि पार्टीको घोषणापत्रसम्मको उपयुक्त ज्ञान नभएका धेरै साथीहरूलाई मैले देखेको छु।
बीपी भन्थे– म ईश्वरसँग विवाद गरिरहेको छु
बीपी भन्थे– म ईश्वरसँग विवाद गरिरहेको छु पशुपतिनाथ मन्दिरको दक्षिणढोका सामुन्ने युवराज्ञी इन्द्र र बडामहारानी रत्नसहित महाराजाधिराज महेन्द्रको ढलौटका प्रतिमाहरू उद्घाटनपछि प्रधानमन्त्री बीपीले भन्नुभयो, “पशुपतिनाथसमक्ष हात जोडेर महाराजाधिराज राज भएको देख्ता ईश्वरका सामुन्ने सबै बराबर छन् भन्ने बताइरहेको छ।”
'चिन्तन या दर्शन कविताका निम्ति आवश्यक शर्त हैनन्'
'चिन्तन या दर्शन कविताका निम्ति आवश्यक शर्त हैनन्' २०५४ सालको मदन पुरस्कार र जगदम्बा–श्री पुरस्कार वितरण समारोहमा राष्ट्रकवि माधवप्रसाद घिमिरेबाट व्यक्त विद्वत प्रवचन।
सय वर्षको उल्लास !
सय वर्षको उल्लास ! साहित्यका गहन पाठक मात्र नभएर भर्खर बक फुटेर ‘कखरा’ सिक्दै गरेका शिशु समेत ‘मै मिरिमिच्चे म्याँ म्याँ’, ‘कुरा गर्छन् कसरी, भँगेरा र भँगरी’ रट्दै नजानिंदो पाराले उनका ‘फ्यान’ भइसकेका हुन्थे। संसारमै यस्ता सर्जक विरलै पाइएला जसका सिर्जना पूर्वप्राथमिकदेखि विद्यावारिधिसम्म पढिइएको होस्।  
मृत्यु नचिनी जीवन चिनिन्छ र?
मृत्यु नचिनी जीवन चिनिन्छ र? मङ्सीरको एउटा अपराह्न हामी गौरीकै बारे गफ गर्दै थियौं, मैले एउटा अनपेक्षित प्रश्न फ्याँकें, “२००४ सालमा गौरीको देहावसान भयो । २००५ मा नै तपाईंको अर्को विवाह भयो । घरमा नवविवाहित श्रीमती हुनुहुन्थ्यो । उहाँको उपस्थितिमा जेठी श्रीमतीको शोकमा त्यस्तरी डुब्न गाह्रो, अप्ठ्यारो भएन ?”
मनमनमा बसेका कविवरलाई सदा सम्झन्छ नेपाली...
मनमनमा बसेका कविवरलाई सदा सम्झन्छ नेपाली... धेरैको कवि जीवन अल्पायुको हुन्छ । तर, यसमै दीर्घ जीवन बाँच्नुभएका कविवर यो देशको अस्तित्व रहेसम्मै कवि भनेर चिनिनुहुनेछ । ज्योतिको पङ्ख उचाल्न सिकेका नेपालीले उहाँलाई सदा सम्झिरहनेछन् । 
‘१०० वर्षमाथिका साहित्यकार दुई जना थियौं, अब एक्लो भएँ’
‘१०० वर्षमाथिका साहित्यकार दुई जना थियौं, अब एक्लो भएँ’ १०० वर्षभन्दा माथिका साहित्यकार हामी दुई जना थियौं। उहाँ मभन्दा ६ महीनाले जेठो हुनुहुन्थ्यो। अब एक्लो भएँ। जन्मनु र मर्नु प्रकृतिको नियमै हो। अब मेरो पनि पालो आएको हो कि जस्तो लागेको छ।