विद्युतीय धरापमा गैंडाका माउ र बच्चा, असुरक्षित बन्दै चितवन निकुञ्ज
देशभरका संरक्षित क्षेत्रमध्ये सबैभन्दा बढी गैंडा रहेको चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज नै गैंडाका लागि असुरक्षित बन्दै गएको छ।
नारायणी नदीको उत्तरी किनारमा गत साता माउ र बच्चा गैंडा मरेको अवस्थमा भेटिए। स्थानीय बासिन्दाले खबर गरेपछि सुरक्षाकर्मीसँगै पुगेको चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको टोली निरास देखियो, किनकि माउ गैडाको खाग निकालिएको थियो।
निकुञ्जका सहायक संरक्षण अधिकृत एवं सूचना अधिकारी गणेशप्रसाद तिवारी भन्छन्, “प्राकृतिक कारणले मरेको पाईए पनि लामो समय चोरीशिकारीका कारण गैंडा मरेका थिएनन्। यो चोरीशिकारको घटनाले हामीलाई पनि दुःख लागेको छ।”
तिवारीका अनुसार निकुञ्जको अमलटारी सेक्टरअन्तर्गत पूर्वी नवलपरासीको मध्यबिन्दु नगरपालिका–२ को नारायणी नदीको उत्तरी किनारमा माघ ६ गते मृत भेटिएका गैंडामध्ये माउ १४ वर्षको र बच्चा चार वर्षको थियो। शिकारीको विद्युतीय धरापमा पर्दा गैंडाको माउ र बच्चा मरेको उनको भनाइ छ। गैंडा मृत भेटिएको स्थान निकुञ्जको अमलटारी सेक्टर अन्तर्गतको भुताह पोस्ट नजिक पर्छ।
यो घटनाले संरक्षणकर्मीलाई पनि चिन्तित बनाएको छ। किनकि, केही समययता निकुञ्जमा गैंडाको संख्या निरन्तर बढिरहेको छ। निकुञ्ज र यसको मध्यवर्ती क्षेत्र गैंडाको राम्रो बासस्थान भएको क्षेत्र मानिन्छ।
राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोषका अनुसार दुई वर्षअघि भएको पछिल्लो गणनामा देशभर ७५२ गैंडा छन्। जसमध्ये चितवनमा ६९४ गैंडा भेटिएका छन्। त्यस्तै, बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जमा ३८, शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जमा १७ र पर्सा राष्ट्रिय निकुञ्जमा तीन गैंडा रहेको तथ्यांक छ।
सन् २००४ अघि निकुञ्जमा ४१२ गैंडा थिए। सन् २००५ मा गरिएको गणनामा घटेर ३७२ मात्रै भेटिएका थिए। त्यतिवेला पनि चोरीशिकारीले घटेको देखिएको थियो। त्यसयता गैंडाको संख्या घटेको छैन। तर, पछिल्लो घटनाहरूले फेरि चोरीशिकारी बढ्दै गएको देखाएको छ।
पछिल्ला सात महीनामा ११ गैंडा मृत भेटिएका छन्। अधिकांश गैंडा बाघसँग जुधेर, घाईते भएर जस्ता प्राकृतिक कारणले मरेको पाइएको सहायक संरक्षण अधिकृत तिवारीको भनाइ छ। त्यसअघि २०७८ असोजमा निकुञ्ज क्षेत्रमै शिकारीले करीब २८ वर्षको पोथी गैंडा मारेको थियो। पछिल्लो घटनामा अनुसन्धान भइरहेको बताउँदै तिवारी भन्छन्, “गैंडाको सुरक्षामा थप सचेत हुनुपर्ने भएको छ।”
निकुञ्जले भन्दै आएको प्राकृतिक कारणले पनि गैंडा मर्ने क्रम झनझन बढ्दै गएको छ। आर्थिक वर्ष २०५८/५९ मा ३७ वटा गैंडा चोरीशिकारीबाट मारिएका थिए भने ११ वटा प्राकृतिक रुपमा मरेका थिए। त्यसपछि झण्डै १० वर्ष २०६७ सालको पुससम्म चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज र आसपासको क्षेत्रमा गैंडाको चोरी शिकार भएको पाइएको थिएन।
२०६८ पुस २३ मा राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागले चितवन निकुञ्जमा पहिलो ‘शून्य शिकार वर्ष’ मनाएको थियो। त्यसपछि पनि आर्थिक वर्ष २०७१/७२ र २०७२/७३ मा चोरीशिकारी भएको थिएन।
त्यसपछि भने चोरीशिकारी हुन थालेको छ। २०७३/७४ मा एउटा गैंडा चोरीशिकारीबाट मारिएको थियो। गत आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा दुई गैंडा मारिएका थिए।
यो बीचमा चोरीशिकारीका घटनामा केही कम आए पनि प्राकृतिक कारणबाट गैंडा मर्ने दर बढेको छ। निकुञ्जको तथ्यांक अनुसार आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा १५ वटा गैंडा प्राकृतिक कारणले मरेका थिए। त्यसपछिका ६ वर्षमा १८९ गैंडा प्राकृतिक कारणबाट मरेको पाइएको छ। जसमध्ये आर्थिक वर्ष २०७३/७४ मा २४, २०७४/७५ मा २६, २०७५/७६ मा ४३, २०७६/७७ मा २७, २०७७/७८ मा ३३ र २०७८/७९ मा ३७ गैंडा मरेका छन्।
निकुञ्जले मानवीय तथा चोरीशिकार गर्ने उद्देश्य बाहेकका अरू कारणले गैंडा मरेमा त्यसलाई प्राकृतिक कारणमा राख्ने गरेको छ। प्राकृतिक कारणले मरेका सबै गैंडा उमेर पुगेर र बुढो भएर मरेका छैनन्। बाघसँग जुधेर, आपसमा जुधेर, दलदलमा भासिएर, बुढो भएर, खाडलमा परेर एक महीने बच्चादेखि ३५ वर्षसम्मका गैंडा मरेको भेटिएका थिए।
पछिल्लो सात महीनामा मृत भेटिएका ११ मध्ये आठ वटा प्राकृतिक कारणले मरेको पाइएको सहायक संरक्षण अधिकृत तिवारीले बताए। जसमा तीन वटा बाघसँग जुधेर घाईते भएर, दुई वटा विरामी भएर र तीन अन्य कारणले मरेका हुन्।
बाँकी तीनमध्ये एउटालाई करेन्ट लगाएर मारिएको पाइएको थियो। गत साता माउ र बच्चालाई शिकारीले विद्युतीय धरापमा परेर मारेको भेटिएको छ। यसमा अनुसन्धान भइरहेको निकुञ्जले जनाएको छ।
-1732261651.jpg)
-1732259528.jpg)