सुनसान छन् नदी, १० हजार बेरोजगार
नेपालमा लोकप्रिय भइरहेको ‘वाटर स्पोर्टस’ अन्तर्गत राफ्टिङ, क्यानोइङ र कायाकिङ खेलाउन १० हजार जनशक्ति संलग्न छन् । राफ्टिङ र कायकिङको लागि विश्वमै उत्कृष्ट मानिने तीन नदी कर्णाली, सुनकोशी र भोटेकोशी उत्कृष्ट १० मध्येका गन्तव्य हुन् ।
३५ वर्षदेखि रिभर गाइड गरिरहेका अच्युत गौतम १५ वर्षदेखि स्वतन्त्र रुपमा काम गरिरहेका छन् । २०७२ सालमा भारतले नाकाबन्दी गर्दा दुई महीना बेरोजगार भए । तर, यसपटक बेरोजगार भएको त्योभन्दा बढी भइसक्यो ।
अहिले कोभिड–१९ को महामारी नभएको ‘रिभर गाइड’ हरुलाई भ्याइनभ्याइ हुन्थ्यो । तर, नदीमार्फत हुने पर्यटन ठप्प हुँदा यसमा संलग्न १० हजार जना बेरोजगार भएका छन् । ती रिभर गाइड, कायाकर, क्यानोइङ गाइड लगायत भएको नेपाल राफ्टिङ एसोसियसन अफ एजेन्सीज (नारा) ले जनाएको छ । स्वतन्त्र र कर्मचारीका रुपमा संलग्न रिभर गाईडहरु नै बेरोजगार छन् ।
रिभर गाइड गौतम भन्छन्, “अहिले हाम्रो धेरै कमाई हुने समय हो तर, कोरोनाभाईरसको कारण घरमा थुनिएर बस्नुपरेको छ । नाकाबन्दीमा त खुलेपछि सामान्य हुन्छ भन्ने ढुक्क थियो । अहिले त कहिलेदेखि सामान्य हुन्छ भन्न सकिने अवस्था छैन ।” सरकारले अनुमति दिएको सबै खोलामा विदेशी तथा आन्तरिक पर्यटकलाई गाइड गरिसकेका गौतम खोलाहरुलाई सम्झँदै बस्न बाध्य छन् ।
बन्दाबन्दीले करिब रु.२५ करोड बराबरको कारोबार ठप्प भएको नाराका अध्यक्ष गंगाप्रसाद नेपाल बताउँछन् । यो क्षेत्रमा करीब १० हजार जनाले रोजगारी पाएका छन् । अध्यक्ष नेपाल भन्छन्, “सबैभन्दा पिक सिजनमा कोरोनाभाइरसको कारण बन्दाबन्दीमा जानुपर्यो । यसले धेरै जना बेरोजगार भएका छन् ।”
सरकारले १६ वटा खोलामा राफ्टिङको अनुमति दिएको छ । भोटेकोशी, कर्णाली, सुनकोशी, कालीगन्डकी, तमोर, त्रिशुलीलगायत नदी राफ्टिङको लागि लोकप्रिय छन् । नारासँग आबद्ध ७५ कम्पनीले यस्ता खेलकुद खेलाउँछन् । बन्दाबन्दीपछि सबै कम्पनी बन्द छन् ।
बन्दाबन्दीले करिब रु.२५ करोड बराबरको कारोबार ठप्प भएको नाराका अध्यक्ष गंगाप्रसाद नेपाल बताउँछन् । यो क्षेत्रमा करीब १० हजार जनाले रोजगारी पाएका छन् । अध्यक्ष नेपाल भन्छन्, “सबैभन्दा पिक सिजनमा कोरोनाभाइरसको कारण बन्दाबन्दीमा जानुपर्यो । यसले धेरै जना बेरोजगार भएका छन् ।”
काेराेनाभाइरसकाे महामारीका कारण सिर्जित बन्दाबन्दीले अहिले नदीमा यस्ताे दृश्य हेर्न पाइने छैन । भाेटेकाेशीकाे राफ्टिङ । तस्वीर: भरतबन्धु थापा
कम्पनीका रिभर गाईड र अन्य कर्मचारीलाई अहिलेसम्म तलब पाइरहेको नारा महासचिव शिशिर खनाल बताउँछन् । महामारीको हल्ला फैलनेबित्तिकै सबैभन्दा पहिले राफ्टिङ व्यवसाय प्रभावित भएको उनको भनाइ छ । “चिसोमा कोरोना संक्रमण फैलन्छ भन्ने हल्ला फैलियो। त्यसकारण चीनमा कोरोनाभाइरसको संक्रमण बढेसँगै गत जनवरीदेखि नै हाम्रो व्यवसाय प्रभावित भयो”, खनाल भन्छन् ।
उनका अनुसार तीन महिनादेखि राफ्टिङ व्यवसाय ठप्प छ । नेपाल भ्रमण वर्षलाई लक्षित गर्दै लगानी थपेका व्यवसायीले झनै समस्या भोगिरहेका छन् । तत्काललाई व्यवसाय कसरी टिकाउने र त्यसपछि कसरी उठ्ने भन्ने विषयमा छलफल चलिरहेको महासचिव खनाल बताउँछन् ।
गत वर्ष करीब १० लाख आन्तरिक पर्यटकले राफ्टिङको मजा लिएको नाराको तथ्याङ्क छ । यी खेलकुदका लागि वर्षमा दुई पटक ‘पिक सिजन’ र दुई पटक ‘स्लो सिजन’ हुन्छ । माघ अन्तिमदेखि जेठ दोस्रो हप्तासम्म र भदौदेखि मंसीरसम्म ‘पिक सिजन’ तथा बाँकी समय ‘स्लो सिजन’ हुन्छ ।
गत वर्ष करीब १० लाख आन्तरिक पर्यटकले राफ्टिङको मजा लिएको नाराको तथ्याङ्क छ । यी खेलकुदका लागि वर्षमा दुई पटक ‘पिक सिजन’ र दुई पटक ‘स्लो सिजन’ हुन्छ । माघ अन्तिमदेखि जेठ दोस्रो हप्तासम्म र भदौदेखि मंसीरसम्म ‘पिक सिजन’ तथा बाँकी समय ‘स्लो सिजन’ हुन्छ ।
करिब १० वर्षअघिसम्म काठमाडौं र पोखरामा मात्रै राफ्टिङ, कायकिङ, क्यानोइङ खेलाउने कम्पनी सन्चालित थिए । अहिले भने धरान, मुगु, कैलाली र कन्चनपुरमा समेत यस्ता कम्पनी खुलेका छन् ।
करीब आठ वर्ष यता राफ्टिङ, क्यानोइङ, कायकिङ खेलमा आन्तरिक पर्यटकको आकर्षण बढेको राफ्टिङ रिभरका सन्चालक इन्द्र राई बताउँछन् । उनी भन्छन्, “यी खेलमा सात आठ वर्ष पहिलासम्म विदेशी पर्यटक मात्रै हुन्थे ।”
स्वदेशीको आकर्षणसँगै नदीमा हुने खेल वर्षभरि नै चल्न थालेका हुन् । राफ्टिङ कम्पनीहरुले पर्यटकलाई हरेक वर्ष नयाँ प्याकेज दिने योजना अनुसार पिक सिजनको तयारी गर्दै गर्दा व्यवसाय नै बन्द गर्नुपरेको नाराका सचिव समेत रहेका राई बताउँछन् ।
अहिले नेपालमा करीब ५५० जना रिभर गाइड छन् । रिभर गाइइडले नदीमा खतरा भएको स्थानतिर कायकिङ गर्दै बोटको अवस्था नियाल्नु, कुनै दुर्घटना भईहाले तत्काल उद्वार गर्नु, राफ्टिङ बोटलाई गाइड गर्नु हो । त्यस्तै राफ्टिङ गर्दै जाँदा देखिने, भेटिने स्थानहरुको भौगोलिक, ऐतिहासिक, सांस्कृतिक महत्वबारे जानकारी दिनु, विभिन्न स्थानमा पर्यटकलाई सचेत गर्नु गाइडको भूमिका हो ।
नेपालका रिभर गाइडहरु विदेशमा पनि चर्चित छन् । हरेक वर्ष भारत, जापान, दुबई, आयरल्यान्ड लगायत देशमा नेपाली रिभर गाइडहरुको माग हुन्छ । अफ्रिल अन्तिमदेखि सेप्टेम्बरसम्म करिब २५० जना रिभर गाइड कामका लागि त्यता जान्छन् ।
यो वर्ष कोरोनाभाइरस संक्रमणको कारण कोही पनि विदेश जान नपाएको नाराका महासचिव खनाल बताउँछन् । उनी भन्छन्, “विदेश जान नपाएका रिभर गाइडहरुको जिम्मेवारी पनि थपिएको छ । अब कसरी सबैलाई सम्बोधन गर्ने भन्नेबारे बृहत छलफल गरिरहेका छौं ।”
याे पनि हेर्नुहाेस्– छालसँग पौंठेजोरी
-1732180391.jpg)
-1732099242.jpg)