उलिनकाठ चढेर बद्री–केदार
मेरी बुढीसासू (सासूको सासू) चन्द्रकुमारी जोशीको उमेर १०६ वर्ष भइसकेको छ। विस्मृतिले च्याप्दै गए पनि हामीले कोट्याउँदा मुवाले अड्की अड्की पुराना कुरा गर्नुहुन्छ। यसपालि उहाँले बद्री–केदार तीर्थयात्राका सम्झना सुनाउनुभएको छ । तीर्थयात्राका ती घटना उहाँकै शब्दमाः
मेरो तीर्थ गर्ने त सबै सिद्देको छ । बुवा जहाँ गइसिन्थ्यो, हामीलाई लगिसिन्थ्यो । बद्री केदार नै दुईचोटि गएँ ।
रुपा जाेशी
हामीहरू डफ्फा नै हुन्थ्यौं– बुवा मुवा, फुपू, बैनीहरू, भ्यागुनानी (दिदीको छोरी, स्व. रेणु पाण्डे), बल्लाम (छोरा स्व. बलराम जोशी) । दाइदाइ (स्व. कुलनाथ लोहनी) पनि जानु भएको थियो । त्यो वेलाको फोटोहरू सबै दाइदाइले नै खिच्नु भएको हो ।
एकचोटि बद्री–केदार जाँदा त हामी बथान नै थियौं । परिवार त भइहाल्यो, काम गर्नेहरू पनि टन्नै गएका थिए । फेरि वैद्यहरूले बुवालाई “हजुरहरू सवारी भएको बेला हामीलाई पनि साथ लगिस्योस्”, भने । बुवाले पनि “अहिले त हो नि गर्ने, पछि कसले गर्छ? कोसित जान्छन् ?” भनिस्यो । अनि त दुईवटा वैद्यका जोइपोइ छोराछोरी सबै गएका । अनि कम्पाउण्डरको चाहिँ तीन जना आफू, स्वास्नी अनि आमा । उनीहरूको खर्च सबै आफै गरे । हाम्रो चाहिँ बुवाले गरिसिन्थ्यो ।
तीनधाम जाने वेलामा पहिला थानकोटसम्म मोटरमा जान्थ्यौं, अनि उलिनकाठमा । माथि (चन्द्रागिरि) पुग्नै कत्ति समय लाग्थ्यो । त्यहाँबाट काठमाण्डु हेर्दा यत्रो सानो देखिने । हामी त उलिनकाठमा हुन्थ्यौं । हरेकलाई चार–चारजनाले बोक्थे । तर, हामीसित जाने थुप्रो काम गर्नेहरू सबै हिंड्थे । बल्लाम चाहिँ मसँगै हुन्थ्यो ।
बद्रीनाथतिर लाग्ने बेलामा बुवा र मुवा (बसेका), छोरा बलराम, बहिनीको छोरी शान्ता, बहिनी नुतन, दिदीकी छोरी रेणु र अरूका साथ चन्द्रकुमारी (बायाँबाट दाेस्राे)
भीमफेदी हुँदै जान्थ्यौं । बास बस्ने ठाउँ राम्रै हुन्थ्यो । आफूसँग लगेको गुन्टा बिछ्याएर सुत्थ्यौं । मैले सानो पातलो डसना लगेकी थिएँ । सबैतिर बल्लाम र म त्यसमै सुत्थ्यौं । भीमफेदीबाट गाडी चढेर, अमलेखगञ्जपछि रक्सौलसम्म रेल, अनि रक्सौलदेखि फेरि अर्को रेल । हामी पहिला काशी जान्थ्यौं । त्यहाँ गुरुज्यूहरूको घर थियो गज्जबको, बुलानालामा । काशीमा सबै मन्दिरहरूमा दर्शन गर्न जान्थ्यौं । थुप्रो छ नि त्यहाँ मन्दिर । त्यहाँ दर्शन गरेर, सँगै लगेकी बाहुनीले पकाएको चोखो खाएपछि बद्रीतिर हिंड्ने हो ।
काशीबाट हामी बद्री जान फेरि रेलमा चढ्थ्यौं । केट्केटी लड्छन् भनेर तलै बस्ने, अरू चाहिँ माथि । उनीहरूलाई हाफ टिकट मात्र लाग्थ्यो । रेलमा असाध्यै हुल हुन्थ्यो । म चाहिँ झ्यालबाट यताउति रमाइलो हेर्थें । रेल पुलमा जाँदा नदी तल देखिन्थ्यो– गडङ–गडङ गरेर जान्थ्यो ।
बद्रीतिर जाँदा त पहाडै पहाडको बाटो । बाबा ! कस्तो भीर, यसो तल हेर्दा डरै लाग्ने । तल नदी । बाटो त राम्रैसित बनाएको थियो, तर कत्ति त खसेर पनि मर्थे रे । बाटोमा कोही हिंड्ने, कोही चढ्ने । उलिङकाठको त लाइनै हुन्थ्यो । म त उलिनकाठमा गएको, कसरी हिंड्न सक्नु ? दुईजना बस्न मिल्ने उलिङकाठ हुन्थ्यो बल्लाम त्यस्तैमा थियो । बोक्ने त कत्ति नेपाली थिए ।
त्यस्तोमा बल्लाम उलिङकाठमा चलेर हैरान । ऊ र म एउटै उलिङकाठमा हुन्थ्यौं– ऊ तलतिर म मास्तिर बस्थें । ऊ उठेर तल हेर्न खोज्ने । ‘बाबु त्यसो नगर्, नचल्, चुप लागेर बस्’ भन्थें । अनि रोकिएपछि यताउति दौडेर मलाई हैरान गथ्र्यो । असाध्यै छुकछुके थियो । बल्लामको त एकजना पछि लाग्नुपथ्र्यो । कस्तो कस्तो ठाउँ थियो, खस्ला भन्ने डर । अहिले त बाटो सजिलो भएको छ रे । तर, त्यहाँ असाध्यै चिसो ।
बद्री-केदार यात्राका तीर्थालुहरूको ‘डफ्फा’ ।
बल्लामको बाबु नभएको, श्राद्ध पनि गर्नुपर्ने थियो । सानै भए पनि गर्यो । सँगै गएका सबले श्राद्ध गरे । त्यहाँ ब्रह्मकपाली गर्न सब तयार पारेर राखेको हुन्छ । यस्तो चट्ट पारेर घेरा राखेको हुन्छ । पैसा दिए पुग्ने । त्यहीं गयो, नुहायो, पण्डित बसिरहेको हुन्छ । सबै उसैले सिकाउँछ । अनि सकिएपछि पिण्डसिण्ड सबै सोहोरेर त्यहाँ नजिकको ढोकाबाट तल खोलाको छेउमा जानुपर्छ र त्यहीं पानीमा अर्पण गर्नुपर्छ । ओहो, त्यो अल्गो पहाडको खोंचबाट दुईतिरबाट छहरा झरेको हुन्छ । हामीले चढाएको त एकछिनमा बगाएर बेपत्ता । मान्छे खुत्रुक्कै खस्यो भने, एकछिनमा लैजान्छ । त्यहाँ नुहाउन सकिन्न, त्यै छहराको छिर्का ढाडमा थाप्ने हो ।
बद्रीको मन्दिर यसो भित्रपट्टि छ । राम्रो छ । हामी फेरि पछि जाँदा त त्यो गुफा जस्तो अलि ठूलो पारेको रैछ, ढोका जस्तो पनि भएको, रंगीचंगी । देउताहरूको मूर्ति लहरै राख्या छ । अनि पुजारीले यो–यो भनेर हामीलाई देखाउँछ । त्यहाँ आफैले जस्तो रूपमा देख्न खोज्यो त्यस्तै देखिन्छन्, भगवानहरू ।
एउटी आइमाई थिई, कत्ति दिन भयो दर्शन नै नपाएको रे । पुजारीले यो–यो भगवान हो भनेर देखाउँछ, उसले चाहिँ देख्दै नदेख्ने रे । रोएर बसेको छ, छ । आखिरमा देख्दै देखिन । त्यस्तो पनि हुँदो रैछ ।
मन्दिरमा जानुअघि गंगाजीमा नुहाइकन चोखो भएर जानु पथ्र्यो । सजिलो छ, नेपालीहरू थुप्रो छन् । हामीले कातेको बत्ती दियौं भने दंग पर्छन् तिनीहरू । हामीले नेपालबाटै बत्ती लिएर गएका थियौं ।
चन्द्रशमशेरकी कान्छी महारानी (बालकुमारी देवी) ले बनाइदिएको धर्मशालामा बस्थ्यौं । सब तीर्थ गर्ने ठाउँमा त्यस्तै धर्मशाला बनाइदिएकी थिइन् तिनले । कस्तो धर्मात्मा! घर पनि राम्रो । खाना पकाउने ठाउँ, चर्पी सब भएको । बाहुन पनि राखेको थियो । जाने बित्तिकै खान दिन्थे । आफैले पनि पकाउन मिल्थ्यो । बुवालाई चाहिँ अलग्गै बनाउनु पथ्र्यो । यहाँबाट लगेको बाहुनीले पकाउँथिन् । तर खाना, एकछिनमै चिसो भइहाल्ने । अनि ओहो, यता बिछौना, डसनाको चाङ, उता सिरक, तकियाको डुङ्गुर । जत्ति पनि पाइने, सब नयाँ । पैसा थोरै दिए पुग्ने । हेरचाह गर्नेको जहानै बसेको थियो । कसैको पैसा हरायो भने पनि त्यो दिने बन्दोबस्त गरेकी रैछन् । ओहो, धर्म यस्तो गरेकी रैछिन् तिनले ... धुमधामको!
बद्रीभन्दा केदार धेरै माथि । जान झन् गाह्रो । त्यहाँको मन्दिर कस्तो राम्रो । अनि ठ्याक्कै त्यहीं, चारैतिर कत्रा कत्रा पहाड, हिउँ भएको । दुवैतिरबाट गएको छ पानी, माथिबाट झरेको छ बेस्करी छहरा । ओहो! जाडो एकदम । त्यहाँ जानु अघि हामीले छुट्टै लुगा सिलाएर लगेका थियौं, सुरुवाल भएको ।
त्यो महारानीले जगन्नाथमा पनि धर्मशाला बनाएकी रैछन् । जगन्नाथ त म धेरैचोटि गएँ । अनि द्वारका पनि गयौं । त्यहाँको मन्दिर बनाएको चाहीँ भिन्दै तरिका । त्यहाँ पनि धर्मशाला राखेकी रहिछन्, महारानीले ।
बद्रीनाथबाट ल्याएको ‘ऐना तस्बीर’ प्रसाद, जुन चन्द्रकुमारीको पूजाकोठाको सिंहासनमा अझै सजिएको छ ।
सबै तीर्थ गरेर फर्कन २–३ महीनै लाग्यो । बद्री, केदारबाट फर्केर नेपाल आएपछि, सबै आफन्त र चिनजानलाई प्रसाद बाँड्न भनेर भोज खुवाउनु पर्दो रहेछ । ढोकाटोलमा कत्रो भोज पाक्यो, कस्ता कस्ता परिकार ! साह्रै रमाइलो पो थियो त बा ।
(किरणराज जोशी र रूपा जोशी सितको कुरामा आधारित)
-1732180391.jpg)
-1732099242.jpg)
